Anoreksja - objawy, przyczyny, skutki, leczenie

AnoreksjaAnoreksja - przyczyny, objawy, leczenie. Zjawisko stosowania zabiegów odchudzających jest tak powszechne, że możemy mówić o fenomenie kulturowym. Kult ciała lansowany przez media wyraża się w modzie na rozmaite diety, ćwiczenia fizyczne, kluby fitness, operacje plastyczne czy zabiegi wyszczuplające.

Waga ciała w dużym stopniu uwarunkowana jest genetycznie, natomiast kultura masowa popularyzuje trend zmiany wagi ciała, jak gdyby była ona kwestią wyboru. Wiele młodych odchudzających się osób przekracza kliniczną granicę anoreksji. Anoreksja i bulimia są poważnymi chorobami i ich leczenie wymaga nie tylko współpracy z terapeutami, ale i z dietetykiem. Leczenie niedożywienia wymaga bowiem odpowiednio skomponowanej diety, aby umożliwić choremu powrót do zdrowia we właściwym tempie i we właściwy sposób.

Czym jest anoreksja?

Anoreksja jest zaburzeniem o podłożu psychicznym i dotyczy nieprawidłowych nawyków żywieniowych. Chorobę tę cechuje dążenie do ograniczania masy ciała poniżej norm uznawanych w odniesieniu do wieku i wzrostu. Kliniczny obraz zaburzenia charakteryzuje się nieprawidłową oceną własnego wyglądu oraz obsesyjnym lękiem przed przybraniem na wadze, co skutkuje znacznym ograniczaniem przyjmowanych pokarmów przez chorujące osoby. W wyniku dużego spadku masy ciała oraz długiego okresu pozbawiania się pożywienia następują liczne konsekwencje choroby, które utrudniają powrót do zdrowia. Anoreksja przyczynia się do upośledzenia funkcjonowania psychicznego, społecznego i nierzadko poważnych powikłań somatycznych. Leczenia klinicznej anoreksji jest procesem długotrwałym i trudnym. Ponadto mimo leczenia, niektóre negatywne konsekwencje choroby pozostają nieodwracalne. Jednym z najważniejszych wyznaczników anoreksji jest zanik miesiączkowania. Zaburzenia endokrynne wywołujące brak miesiączki mogą prowadzić do trwałej bezpłodności.

Kto zapada na anoreksję?

Na anoreksję zapadają najczęściej nastoletnie dziewczęta i młode kobiety. Ze względu na wieloczynnikową etiopatogenezę anoreksji leczenie wymaga długiej, specjalistycznej terapii. Kwestią problemową pozostaje sposób definiowania kryteriów wyzdrowienia, które zależne są od czynników wywołujących anoreksję oraz od czasu trwania choroby. Najlepsze wyniki leczenia stwierdza się u osób, które utrzymują należną masę ciała zgodną z przyjętymi normami dla danego wieku i wzrostu oraz regularnie miesiączkują. Z kolei najgorsze rokowania wysuwa się wobec osób, u których masa ciała znajduje się poniżej 85% należnej i nie występuje miesiączka. Chroniczny przebieg anoreksji może zwiększać ryzyko śmiertelnego skutku anoreksji, jednak z drugiej strony wskazuje się dużą liczbę osób, które odzyskały zdrowie po wieloletnim okresie chorowania. Szacuje się, że zdrowie odzyskuje około 45-50% chorujących, u około 30-35 % osób odnotowuje się niepełną poprawę, zaś około 20% pacjentów wykazuje nawracający przebieg choroby. Anoreksja jest także zaburzeniem charakteryzującym się największą śmiertelnością spośród zaburzeń psychicznych. Główną przyczyną śmierci jest samobójstwo lub nagłe zatrzymanie akcji serca. Prawdopodobieństwo wystąpienia anoreksji u danej osoby rośnie wraz ze wzrostem liczby czynników ryzyka oraz ich nasilenia. Do czynników wyzwalających chorobę zalicza się: kryzys okresu dojrzewania, sytuacje stresowe, takie jak: niezadowolenie z własnego ciała, chęć dorównania innej znaczącej osobie, która stosuje dietę, np. koleżance, mamie, siostrze, kąśliwe uwagi ze strony otoczenia, zmiana sytuacji rodziny, m. in. ciężka choroba, śmierć bliskiej osoby, rozwód, konflikty rodzinne, nadużycia seksualne.

Początki anoreksji, przyczyny anoreksji

Choroba zazwyczaj rozpoczyna się podjęciem decyzji o odchudzaniu. Powolna utrata masy ciała przez dłuższy okres czasu nie zwraca uwagi najbliższych. Wychudzenie ciała może stać się widoczne dopiero po wielu miesiącach odchudzania. W miarę postępu choroby, osoba zmniejsza racje żywieniowe, umocniona wcześniejszymi sukcesami w panowaniu nad uczuciem głodu. Organizm zaczyna przyzwyczajać się do zmniejszonej podaży kalorii, dlatego metabolizm ulega spowolnieniu. Spadek wagi staje się trudniejszy, gdyż organizm walcząc o przeżycie, musi jak najwięcej oszczędzać. Tym samym osoba chora jeszcze bardziej nasila zabiegi odchudzające. W końcu dochodzi do utraty łaknienia i wstrętu do jedzenia. Rozpoczyna się kliniczna anoreksja.

Objawy anoreksji

W wyniku długotrwałego i intensywnego ograniczania przyjmowania pokarmów, przewód pokarmowy ulega stopniowemu unieczynnieniu - spada wydzielanie enzymów trawiennych, hormonów, a ruchy perystaltyczne ulegają spowolnieniu. Od tej pory, każdy kęs wprowadzony do przykurczonego i pomniejszonego żołądka oraz unieruchomionych jelit nie ulega strawieniu i powoduje zatrucia. Tak dzieje się w przypadku anoreksji restrykcyjnej, natomiast jeśli chodzi o anoreksję żarłoczno - wydalającą, kęsy pożywienia wyzwalają ataki żarłoczności. Naprzemienne głodówki i obżarstwa, wymiotowanie czy przeczyszczanie organizmu powodują uszkodzenia wewnętrznych narządów, przez co pokarm zostaje w nich odbierany jako toksyczny. Stosowanie drastycznych diet chorzy łączą najczęściej z intensywnymi ćwiczeniami fizycznymi. Spadek wagi oraz początkowy stan euforii, towarzyszący głodówce wywołuje zadowolenie z posiadania kontroli nad własnym ciałem (poczucie wyższości moralnej i intelektualnej, głównie ze względu na silną wolę w powstrzymywaniu się od jedzenia). Wraz z rozwojem choroby pojawiają się obsesyjne myśli o jedzeniu, a w końcu osłabienie i symptomy depresji: bezsenność, płaczliwość, drażliwość, huśtawki nastrojów. Oprócz objawów w sferze funkcjonowania psychospołecznego, w kolejnych stadiach choroby pojawiają się objawy somatyczne, głównie są to: suchość i łuszczenie się skóry, uczucie zimna, obrzęki dłoni, stóp i twarzy, wypadanie włosów, pojawienie się owłosienia płodowego w postaci meszku na skórze (lanugo), spowolnienie akcji serca i oddechu, utrata miesiączki, anemia, pogorszenie stanu paznokci i zębów (szczególnie u osób prowokujących wymioty), niskie ciśnienie krwi, łamliwość kości, wzdęcia, omdlenia, zawroty głowy i wiele innych. Tkanka tłuszczowa w zaawansowanym stadium choroby ulega całkowitemu zaniknięciu, podobnie atrofii ulegają mięśnie.

Skutki anoreksji

Negatywne skutki anoreksji ujawniają się w zależności od stopnia zaawansowania choroby. Najczęściej za następstwa i powikłania anoreksji uznaje się:

  • trwałe i nieodwracalne uszkodzenie wątroby / zanik, marskość wątroby;
  • trwałe uszkodzenie funkcji wydzielniczej nerek;
  • trwałe zmiany organiczne w ośrodkowym układzie nerwowym;
  • zrzeszotnienie kości / osteoporoza / utrata zębów;
  • niepłodność;
  • inne dysfunkcje hormonalne - guzy tarczycy, hirsutyzm (owłosienie typu męskiego);
  • zmętnienie rogówki;
  • łysienie;
  • trwały defekt metaboliczny - spowolnienie przemiany materii.

Osoby, które przez dłuższy czas odchudzały się, lecz nie osiągnęły jeszcze klinicznego typu anorexia nervosa, mogą cierpieć tylko na niektóre z wymienionych powikłań. Jednak długotrwały niedobór niezbędnych dla organizmu węglowodanów przyczynia się do wyniszczenia komórek. Degradacji ulegają przede wszystkim te komórki, dla których dostarczanie glukozy jest stale potrzebne. Są to komórki wątroby, mózgu i nerek. Skutki wyniszczenia wewnętrznych narządów i organów ciała w pełni dają się poznać dopiero po kilku latach od pokonania choroby. Organizm reaguje załamaniem funkcji metabolicznych oraz obniżeniem odporności i ogólnym wyczerpaniem. Głodzenie się odciska trwałe piętno na osobie, które przeszła przez epizod anorektyczny. Pozostaje utrwalony lęk przed przybieraniem na wadze oraz pozostawanie w pewnej słabości przed jedzeniem - osoba taka będzie nieustannie czuć potrzebę kontrolowania impulsów głodu.

Leczenie anoreksji

Zaawansowana anoreksja wymaga wieloaspektowego podejścia w leczeniu. Ze względu na psychologiczny, biologiczny i społeczny wymiar tej choroby w jej leczenie zaangażowani powinni być: psychologowie, psychiatrzy, psychoterapeuci, pielęgniarki, pracownicy społeczni, dietetycy, fizjoterapeuci i terapeuci zajęciowi. Cały zespół bierze wówczas udział w zintegrowanym leczeniu, które obejmuje: poradnictwo dla rodziców, psychoterapię, farmakoterapię, fizjoterapię, leczenie żywieniowe, pracę grupową. Czynnikami dobrze rokującymi w leczeniu anoreksji jest krótszy czas choroby oraz mniejszy niedobór wagi. Pozytywny efekt zależy także od stosowanych metod terapeutycznych, które w różnych ośrodkach mają różny charakter. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że najlepsze skutki leczenia uzyskuje się w wyspecjalizowanych ośrodkach ukierunkowanych wyłącznie na leczenie zaburzeń odżywiania.

Główną formą objawowego leczenia anoreksji jest leczenie biologiczne. Polega ono na poprawie stanu somatycznego pacjenta z anoreksją i często jest podejmowane wbrew woli pacjenta. W ramach resuscytacji wagi wprowadzana jest odpowiednia dieta w celu odżywienia organizmu i normalizacji masy ciała. Najważniejszą wskazówką w leczeniu dietetycznym niedożywienia jest odpowiedni dobór ilościowy i jakościowy pożywienia. Prawidłowo przeprowadzony wywiad z pacjentem i rodziną pozwoli na zaplanowanie stosownej diety. Planując, należy przed wszystkim wziąć pod uwagę wyniki badań biochemicznych, aby określić stan odżywienia danej osoby, sposób żywienia, zapotrzebowanie na podstawowe składniki pokarmowe i energię. Wartość energetyczną diety należy ustalić w stosunku do należnej masy ciała, a nie obecnej masy. Biorąc pod uwagę fakt, że osoby chorujące na anoreksję nie miesiączkują, należy zadbać o to, aby dieta była bogata w białka i tłuszcze. Podczas odzyskiwania wagi chorym zaleca się również suplemetację cynku, który jest niezbędny do wykorzystania białka do odbudowy tkanek. Ponadto w zależności od wieku, płci, aktywności fizycznej i stwierdzonych niedoborów ustala się zapotrzebowanie na wszystkie niezbędne mikroskładniki. W przypadku, gdy chorująca osoba stosowała całkowite głodówki, początkowo wprowadza się dietę ubogą w tłuszcze i laktozę. Przyjmuje się, że przyrost masy ciała powinien wynosić od 0, 5kg do 1kg na tydzień w przypadku leczenia ambulatoryjnego oraz do 1, 5kg na tydzień podczas hospitalizacji.

W komponowaniu diety osób niedożywionych określa się procentowy udział białek, tłuszczów i węglowodanów. Rozkłada się on nas następująco: podaż białka powinna wynosić 25-30% należnej energii, podaż tłuszczu - również 25-30% należnej energii, z kolei udział węglowodanów - do 50% należnej energii. Na początku leczenia sugerowana wartość kaloryczna posiłków wynosi ok. 500 kcal, a następnie stopniowo zwiększa się ilość energii o około 200 kcal, aż do osiągnięcia 2000-3000 kcal na dobę. Posiłki powinny być podawane w małych porcjach, ale w krótkich odstępach czasu (5 razy na dzień). Trzeba pamiętać, że zbyt szybka realimentacja może prowadzić do groźnych dla życia powikłań. Aby im zapobiec konieczne jest zapobieganie nadmiernej podaży wody i sodu, uzupełnienie niedoboru potasu, niedoboru fosforu, niedoboru magnezu i witaminy B1. Zaleca się picie wody mineralnej w takich ilościach, aby nie hamować łaknienia. Posiłki powinny być urozmaicone, aby dostarczyć do organizmu wszystkie niezbędne składniki odżywcze. Zwraca się uwagę, aby były łatwostrawne - najczęściej posiłki takie przygotowuje się poprzez duszenie, pieczenie w folii lub gotowanie. Aby zwiększyć przyswajalność i ułatwić trawienie, należy zadbać o odpowiednie przyprawienie naturalnymi przyprawami i ziołami. Masa ciała osób chorujących na anoreksję powinna nie powinna wzrastać zbyt szybko. Jest to ważne również ze względów psychologicznych - zbyt gwałtowny przyrost wagi mógłby spowodować wycofanie z dalszego leczenia, ponieważ osoby z anoreksją boją się przybierania na wadze. Rolą dietetyka jest prowadzenie chorego w taki sposób, aby rozumiał znaczenie uzupełniania niedoborów energii i potrzebnych składników odżywczych. Najbardziej wyniszczeni odchudzaniem pacjenci leczeni są także przyjmowaniem albumin, plazm krwi i płynów elektrolitowych. Aby przeciwdziałać wyniszczeniu konieczna jest poprawa stanu somatycznego pacjenta, który może zagrażać jego życiu. Bardzo często takie interwencje podejmuje się w szpitalach i często wbrew woli pacjenta (karmienie sondą i karmienie pozajelitowe). W początkowym okresie dożywiania stosuje się także nutridrinki, które zawierają dużo składników odżywczych i bogate są w energię pomimo małej objętości. Aby pokryć zapotrzebowanie organizmu można włączyć do diety suplementy, które pomagają dostarczyć odpowiednich składników zużywanych do odbudowy i regeneracji komórek. Suplementacja musi odbywać się pod ścisłą kontrolą. Przedawkowanie mogłoby utrudniać wchłanianie innych substancji i przyczyniać się do problemów trawiennych. Chorujące osoby powinny spożywać posiłki w spokoju, estetycznie podane, odpowiednio skomponowane smakowo i kolorystycznie oraz podane na dużym talerzu. Swym wyglądem mają zachęcać do jedzenia. Ważna jest także obecność bliskiej osoby, która powinna towarzyszyć choremu podczas jedzenia.

Anoreksja jest chorobą trudną do leczenia. Warto podkreślić, że kluczowym elementem pozwalającym chorej osobie na powrót do zdrowia jest wyrównanie jej stanu somatycznego (przybranie na wadze oraz uzupełnienie niedoborów w organizmie) oraz podjęcie leczenia psychoterapeutycznego. Im wcześniejsza interwencja i decyzja chorego o podjęciu leczenia, tym lepsze rokowania w kierunku wyzdrowienia.

Bibliografia:

  1. Bator E., Bronkowska M., Ślepecki D., Biernat J., Anoreksja - przyczyny, przebieg, leczenie, [w:] Nowiny Lekarskie, 2011, 80, 3
  2. Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka, Żywienie człowieka zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2012
  3. Lask B., Ogólne zasady leczenia pacjentów z zaburzeniami jedzenia, [w:] Bomba J., Józefik B. (red.), Leczenie anoreksji i bulimii psychicznej: co, kiedy, komu, Kraków 2003
  4. Michałek D. Z., Anorexia czy bulimia? Podręcznik dla rodziców, Kraków 2001
  5. Rajewski A., Rajewska – Rager A., Wskazania do hospitalizacji w przebiegu zaburzeń odżywiania się, [w:] Leczenie anoreksji i bulimii psychicznej: podejścia, metody i techniki, Józefik B., Pilecki M. (red.), Kraków 2005
  6. Sobieszek M., Rodzaje leczenia żywieniowego, gdy jedzenie ma leczyć, http://www.centrumzaburzenodzywiania.pl/artykul/rodzaje-leczenia-zywieniowego
  7. Ziółkowska B., Anoreksja od A do Z. Poradnik dla nauczycieli i wychowawców, Warszawa 2005
  8. Ziółkowska B. (red.), Opętanie (nie) jedzeniem, Warszawa 2009
  9. https://www.babskiswiat.com.pl/anoreksja.html

Komentarze