Osutka polekowa - czym jest? Przyczyny, objawy, leczenie

Rumień, pęcherzykowe lub krwotoczne zmiany na skórze, błonach śluzowych czy intensywne złuszczanie się naskórka - to tylko niektóre z możliwych niepożądanych reakcji organizmu, które mogą pojawić się w wyniku przyjmowania leków. Tak zwana osutka polekowa jest właśnie manifestującą się na skórze reakcją alergiczną na przyjmowane środki farmakologiczne. Niestety problem ten wcale nie należy do rzadkości.

Osutka polekowa może mieć charakter rumienia trwałego lub guzowatego oraz różnego rodzaju zmian na skórze, które mogą mieć charakter krwotoczny, objawiać się opuchlizną skóry i błon śluzowych, pęcherzami, wykwitami skórnymi, a nawet łysieniem, czy odczynami fototoksycznymi.

Czym jest osutka polekowa?

To tylko jeden z rodzajów wyróżnianych w dermatologii osutek. Osutka polekowa stanowi skórny objaw alergii na przyjmowane leki i pojawia się z reguły po około trzech tygodniach od rozpoczęcia stosowania danego farmaceutyku.

Rodzaje i przyczyny reakcji alergicznych osutki polekowej

Do tego rodzaju reakcji alergicznych naszego układu immunologicznego możemy zaliczyć:

1. Rumień trwały

Ten rodzaj rumienia ma charakter pojedynczej zmiany skórnej o kolorze czerwono-brunatnym z wyraźnie ograniczonymi brzegami. Pojawia się on najczęściej w wyniku stosowania takich leków jak:

• barbiturany,
• kwas acetylosalicylowy,
• sulfonamidy,
• aminofenazol.

Aby zmiana na skórze zniknęła, z reguły wystarczy odstawienie leku, który ją spowodował.

2. Rumień wielopostaciowy

Zmiany nazywane erythema multiforme mogą pojawić się nie tylko naskórne, ale również na błonach śluzowych jamy ustnej, oczu i narządów płciowych. Mają one postać pęcherzy, a niekiedy nawet większych nadżerek. Często towarzyszy im również szereg objawów ogólnoustrojowych takich jak gorączka, ogólne rozbicie, złe samopoczucie, czy bóle kostno-stawowe. Takie reakcje mogą być wywołane przez:

• barbiturany,
• sulfonamidy,
• penicylinę i jej pochodne.

Leczenie rumienia wielopostaciowego polega na przyjmowaniu antybiotyków o szerokim spektrum działania oraz leków antyhistaminowych i wapna.

3. Rumień guzowaty

Erythema nodosum to zmiany, które charakteryzują się na skórze bolesnymi, brunatnymi lub sinymi guzami. Bardzo często pojawiają się one na podudziach. Towarzyszyć im może gorączka oraz bóle stawowe. Mogą się one pojawić jako reakcja na przyjmowanie:

• sulfonamidów,
• penicyliny.

Już samo odstawienie tych leków powoduje wyraźną poprawę stanu pacjenta i zanik niepokojących objawów.

4. Zmiany krwotoczne

Mają one postać wyraźnych krwawych wylewów do skóry, które mają kolor brunatny, a z czasem siny. Ich przyczyną mogą być:

• sulfonamidy,
• pochodne penicyliny,
• niesteroidowe leki przeciwzapalne,
• allopurinol,
• triazydy,
• złoto.

Tego typu zmiany leczy się glikokortykosteroidami oraz lekami immunosupresyjnymi.

5. Jodzica

Jodzica to nic innego, jak zmiany na skórze i błonach śluzowych, które wywołane są długotrwałym przyjmowaniem preparatów zawierających jod. Zmiany te mogą mieć charakter pokrzywki, pęcherzyków, grudek i krostek wyglądem przypominających te w przebiegu trądziku pospolitego. Reakcje alergiczne na związki jodu mogą być bardzo gwałtowne, a niekiedy nawet zagrażać życiu. Może do nich dojść na przykład w wyniku podania radiologicznego środka kontrastującego.

6. Bromica

Jest to reakcja uczuleniowa reakcja skórna w wyniku podawania preparatów zawierających bromek. Przypomina ona bardzo zmiany trądzikowe, a niekiedy ma postać pęcherzy.

7. Toksyczna nekroliza naskórka

Jest to bardzo poważna reakcja organizmu, która może doprowadzić nawet do śmierci. Do jej objawów należą intensywny rumień oraz pęcherze i schodzenie naskórka ogromnymi płatami, gorączka, a nawet problemy z oddychaniem i niewydolność krążeniowa.

Tak poważne reakcje alergiczne zdarzają się w wyniku stosowania leków takich jak:

• sulfonamidy,
• barbiturany,
• penicylina i jej pochodne,
• furasemid.

Jest to poważna choroba przebiegająca z bardzo ostrymi objawami oraz rozległymi zmianami skórnymi, która wymaga bezwzględnego leczenia szpitalnego. Polega ona na podaniu choremu płynów wieloelektrolitowych i osocza oraz zastosowaniu leków takich jak cyklosfamid z prednizonem.

Objawy osutki polekowej

Reakcje skórne, które mogą być wywołane uczuleniem na leki, czyli tak zwana osutka polekowa, mogą mieć bardzo wiele różnych form. Wiele z objawów występuje również w przebiegu innych chorób dermatologicznych, niezwiązanych z osutką, dlatego bardzo ważny jest dokładny wywiad z chorym i przeanalizowanie wszystkich zażywanych przez niego w ostatnim czasie leków, zarówno tych z przepisu lekarza, jak i tych dostępnych bez recepty.

Objawami osutki polekowej mogą być:

• rumień,
• pokrzywka,
• obrzęk,
• zmiany liszajowate,
• zamiany grudkowate,
• pęcherze,
• krostki,
• zaskórniki,
• łysienie,
• zmiany na paznokciach,
• przebarwienia.

Szczególnie trudne w leczeniu bywają zmiany fototoksyczne i fotoalergiczne, ponieważ mają one postać trwałych przebarwień na skórze, które ciężko usunąć. Mogą one wystąpić w wyniku przyjmowania leków takich jak:

• psoraleny,
• sulfonamidy,
• tetracykliny,
• leki na arytmię,
• leki hipotensyjne,
• leki przeciwpadaczkowe,
• furmokumaryny,
• dziegieć,
• pochodne fenotiazyny,
• kwas paraaminobezoesowy,
• salicylanilidy,
• heksachlorofen.

Leczenie osutki polekowej

Bardzo ważny dla postawienie prawidłowej diagnozy w przypadku osutek polekowych jest dokładny wywiad z pacjentem i ustalenie, jakie leki przyjmował, kiedy i w jakich dawkach. W celach diagnostycznych stosuje się również:

• alergiczne testy naskórkowe,
• testy ekspozycji,
• testy śródskórne,
• test radio- i alergo-absorpcyjny RAST.

Zleca się wykonywanie takich badań w warunkach szpitalnych, ponieważ reakcje alergiczne na leki często bywają bardzo silne i gwałtowne i mogą nawet zagrażać życiu chorego.

Bardzo często do uzyskania poprawy stanu zdrowia wystarczy odstawienie leku, który wywołał niepożądaną reakcję. W praktyce często również stosuje się środki antyhistaminowe oraz miejscowo łagodzące nieprzyjemne zmiany skórne. W przypadku reakcji alergicznych na niektóre leki konieczne jest specjalistyczne leczenie oparte na podaniu pacjentowi specyficznych środków farmaceutycznych w warunkach szpitalnych.

Pamiętajmy, że nie powinniśmy nigdy lekceważyć żadnych zmian alergicznych, które zauważyliśmy u siebie lub dziecka po podaniu leków. Jeśli zauważymy jakieś niepokojące objawy, trzeba odstawić lek i jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. Zdecydowanie warto to zrobić, nawet jeśli pokrzywka, opuchlizna czy zaczerwienienie skóry pojawiło się po zastosowaniu leku bez recepty, a objawy ustąpiły po jego odstawieniu. Może się bowiem zdarzyć, że jeśli w przyszłości zastosujemy jeszcze raz dany lek lub jego pochodną dojdzie do reakcji anafilaktycznej. Niestety, takie reakcje alergiczne na leki bywają bardzo gwałtowne i groźne dla zdrowia, a nawet życia. Nie lekceważmy więc żadnych niepokojących objawów.