Cynk w organizmie - zapotrzebowanie, niedobór, nadmiar. Produkty bogate w cynk

Cynk (łac. zincum, ang. zinc) - pierwiastek śladowy o ogromnym znaczeniu w organizmie.

Cynk to jeden z kluczowych mikroelementów ludzkiego organizmu. Jako kofaktor i aktywator około 80 enzymów reguluje wiele fizjologicznych funkcji organizmu. Jego niedobory zatem prowadzą do poważnych zaburzeń.

Cynk - rola w organizmie

Cynk jest pierwiastkiem pełniącym w organizmie różnorodne role, poczynając od regulowania wzrostu i rozwoju, poprzez indukowanie odporności, aż po modulowanie czynności neurologicznych. Najistotniejsze jego funkcje to:

1. regulacja syntezy białek, tłuszczów i hormonów
2. regulacja metabolizmu kwasów nukleinowych
3. regulacja syntezy krwinek czerwonych
4. kontrola funkcji neurologicznych: przewodnictwa nerwowego, odbierania wrażeń zmysłowych, reakcji emocjonalnych oraz procesów uczenia się i zapamiętywania
5. regulacja biosyntezy, magazynowania i uwalniania insuliny; ponadto cynk reguluje czynności trzustki, co ostatecznie prowadzi do regulacji poziomu glukozy we krwi
6. zapewnienie fizjologicznych funkcji skóry i błon śluzowych
7. utrzymanie prawidłowego stężenia witaminy A, selenu, miedzi, manganu i magnezu
8. regulacja spermatogenezy, prawidłowej liczby i budowy plemników, płodności oraz potencji
9. regulacja czynności układu immunologicznego i wzmacnianie odporności
10. wspomaganie gojenia się ran
11. działanie odtruwające w zatruciach ołowiem i kadmem

Cynk - zapotrzebowanie i źródła pokarmowe

Cynk to pierwiastek, którego ustrojowe zapasy szacowane są na ok. 2-2,5 g. Ponad połowa z tej puli zgromadzona jest w mięśniach, 25- 30% w kościach, a pozostałe 20%-  w innych tkankach (głównie mózgu). Dzienne zapotrzebowanie na cynk zależy od płci i grupy wiekowej i określane jest następująco:

• dzieci do 1 roku życia: 5 mg/dobę
• dzieci w wieku 2-9 lat: 10 mg/dobę
• dziewczęta i kobiety: 10-13 mg/dobę
• kobiety w ciąży: 12-16 mg/dobę
• kobiety karmiące piersią: 16-21 mg/dobę
• chłopcy i mężczyźni: 14-16 mg/dobę

Cynk dostarczany jest do organizmu drogą pokarmową. Jego najbogatsze źródła to:

• mięso
• wątroba cielęca i wieprzowa
• jaja
• nasiona słonecznika i pestki dyni
• kiełki i otręby pszenne
• produkty pełnoziarniste
• ryby
• czosnek i cebula
• fasola
• sery żółte

Przyswajalność cynku z pokarmów wynosi ok. 20-40%. Na jego niedobory szczególnie narażone są dzieci w okresie wzrostu i dojrzewania, kobiety w ciąży i karmiące piersią, osoby żywione parenteralnie, cierpiący na zespoły złego wchłaniania oraz nadużywający alkoholu.

Niedobór  cynku - groźne symptomy

Z racji ogromnego znaczenia cynku dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, niedobory tego pierwiastka dają szereg różnorodnych, poważnych konsekwencji zdrowotnych. Najważniejsze objawy i konsekwencje niedoboru cynku to:

• spadek odporności, częsta zapadalność na infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze
• zaburzenia gospodarki węglowodanowej, hiperglikemia czy cukrzyca; objawia się to m. in. ciągłą ochotą na słodycze
• depresja i apatia
• trudności z koncentracją i uczeniem się
• dermatozy, alergie skórne, łuszczyca, łysienie
• zaburzenia widzenia (tzw. "kurza ślepota" - zaburzenia widzenia po zmierzchu lub w słabo oświetlonym pomieszczeniu)
• brak apetytu, utrata masy ciała
• zaburzenia psychiczne
• wtórna niedoczynność tarczycy, spowodowana zaburzeniami syntezy trójjodotyroniny i tyroksyny
• zahamowanie wzrostu i dojrzewania u dzieci
• wzrost zachorowalności na nowotwory, zwłaszcza niedrobnokomórkowego raka płuc; cynk reguluje aktywność dysmutazy ponadtlenkowej, enzymu odpowiedzialnego za naprawę zmienionych przez mutacje fragmentów DNA - niedobór  cynku i spadek aktywności dysmutazy sprzyjają częstszemu nowotworzeniu
• zaburzenie równowagi oksydacyjnej i większa podatność komórek na szkodliwe działanie wolnych rodników; prowadzi to do takich chorób cywilizacyjnych jak miażdżyca, nadciśnienie czy choroba niedokrwienna serca
• zaburzenia potencji i płodności

Cynk a zapłodnienie i prawidłowy rozwój ciąży

Cynk to pierwiastek niezbędny do zapłodnienia. U mężczyzn odpowiada za właściwą budowę i ruchliwość plemników, zaś u kobiet reguluje proces implantacji zarodka. Warunkuje także prawidłowy rozwój płodu i przebieg ciąży. Niedobory cynku w ciąży mogą skutkować problemami z utrzymaniem ciąży, odklejeniem łożyska, porodem przedwczesnym. Noworodki urodzone przez kobiety dotknięte niedoborem cynku mają niską masę urodzeniową i upośledzoną odporność. W dalszym rozwoju wykazują zaburzenia wzrostu oraz opóźniony rozwój psychomotoryczny.

Zatrucie cynkiem

Przedawkowanie cynku w organizmie spowodowane dietą jest niezwykle rzadkie. Precyzyjne mechanizmy regulujące prawidłowy poziom cynku w organizmie nie dopuszczają do jego nadmiernej kumulacji. Problematyczne może być jednak spożywanie dużych ilości owoców i warzyw opryskiwanych związkami cynku lub wdychanie związków cynku (narażenie zawodowe).

Objawy zatrucia cynkiem to:

• wymioty
• osłabienie
• niedokrwistość
• niewydolność oddechowa (przy wziewnej ekspozycji na związki cynku)
• neurotoksyczność: nadmiar cynku powoduje uszkodzenie neuronów oraz sprzyja powstawaniu złogów amyloidu, co leży u podstaw chorób neurodegeneracyjnych, m. in. choroba Alzheimera.