Kardamon - aromatyczna przyprawa: historia, właściwości, zastosowanie

Kardamon jest najstarszą i zarazem jedną z najdroższych przypraw na świecie. Z jego macerowanych w wodzie nasion Arabowie tworzą afrodyzjak, zaś rdzenni Amerykanie przypisują mu moc cudownego specyfiku na otyłość. Kardamon nie tylko jest nazywany "królową przypraw", ale także zaskakuje właściwościami leczniczymi.

Jego intensywny, ostry i korzenny aromat sprawia, że znajduje szerokie zastosowanie w kuchni, zaś bogata zawartość minerałów i związków chemicznych przyjaznych dla zdrowia, stawia go w czołówce dodatków wspomagających profilaktykę i leczenie wielu schorzeń.

Kardamon ceniony od wieków

Historycy przekonują, że ta wyjątkowa przyprawa była znana już 4 tysiące lat temu. Egipcjanie żuli jej nasiona w trosce o higienę jamy ustnej. W indyjskiej ajurwedzie można znaleźć zapisy świadczące o tym, że już przed wiekami ludność stosowała go na problemy trawienne, kłopoty z apetytem, a także schorzenia takie jak astma czy zapalenie oskrzeli. W Chinach do dziś jest wykorzystywany jako antidotum po ukąszeniach węży czy użądleniach owadów. Niezwykły aromat kardamonu inspirował z kolei ludność antycznej Grecji oraz Rzymu do tworzenia wyjątkowych perfum o intensywnym i trwałym zapachu. Ówcześni ludzie mieszali go z woskiem pszczelim, którym następnie napełniali muszle. Ozdoby wpinali we włosy lub umieszczali na ubraniach.

Olejek kardamonowy wykorzystywano też jako pachnidło używane w czasie modlitw dziękczynnych. W średniowieczu razem z nasionami konopi indyjskich i maku był składnikiem arabskiej mikstury narkotycznej. Za sprawą Wikingów przyprawa trafiła do Skandynawii, gdzie do dziś jest ważnym dodatkiem regionalnej kuchni. Jest dodawany zarówno do potraw i ciast, jak również do trunków. Z kardamonu produkuje się słynny akvavit - napój alkoholowy znany w Norwegii od XV wieku.

Kardamon jest ponadto podstawową przyprawą w kuchni orientalnej. Z racji tego, że ułatwia trawienie białka, doskonale sprawdza się jako dodatek do mięs. Bez przyprawy trudno też wyobrazić sobie desery i napoje, w tym znaną na całym świecie kawę po turecku, w której to właśnie kardamon stanowi przewodnią nutę smakową. Ciekawostką jest także fakt, że w wielu indyjskich restauracjach, po zakończeniu spożywania potraw, podaje się ziarna kardamonu, których celem jest usunięcie nieprzyjemnego zapachu z ust.

Niezwykła roślina pachnąca Orientem

Kardamon to roślina pochodząca z Indii. Pierwotnie rósł dziko w południowych lasach Dalekiego Wschodu. Dziś jest spotykany na Sri Lance, Tanzanii, w Gwatemali oraz na terenie Indochin. Uprawia się go także na Jawie oraz w Nepalu, jakkolwiek przyprawa pochodząca z tych obszarów jest dużo mniej aromatyczna i nie zawiera cennych substancji. Roślina do prawidłowego wzrostu wymaga jedynie dobrze przepuszczalnej gleby oraz zacienienia. Dzięki zawartości olejków eterycznych jest odporna na inwazję szkodników, co sprawia, że w jej uprawach nie stosuje się chemicznych środków ochrony roślin.

Kardamon jest byliną zaliczaną do rodziny imbirowatych o łodygach sięgających od 2 do 5 metrów wysokości i długich, szerokich liściach koloru ciemnozielonego. Z biało-fioletowych kwiatów tworzą się strąki kryjące w sobie cenne czerwono-brunatne nasiona. Roślina owocuje w trzecim roku, zaś strąki można zbierać przez kolejne 10 lat. Po zbiorach, strąki poddawane są długotrwałemu, stopniowemu suszeniu, zapobiegającemu popękaniu nasion. Na rynku dostępne są zarówno całe, jak i zmielone nasiona kardamonu.

Smakosze mogą pokusić się także o całe strąki rośliny. W ten sposób przyprawa zachowa swój wyjątkowy aromat. Po zmieleniu kardamon szybko traci zapach, dlatego też zaleca się przechowywanie go w szczelnie zamykanych pojemnikach.

Właściwości odżywcze kardamonu

Zaletą kardamonu jest niskokaloryczność przy jednoczesnym zachowaniu szeregu składników odżywczych. Spożycie 100 gramów kardamonu dostarcza około 300 kalorii. W ilości tej kryje się około 11 gramów białka, 68 gramów węglowodanów, z czego blisko 30 gramów przypada na błonnik. W brunatnych ziarnach można znaleźć dużą ilość witaminy C, będącej silnym przeciwutleniaczem, który pozwala zredukować niekorzystne skutki stresu oksydacyjnego. Przyprawa zawiera witaminy z grupy B oraz liczne minerały. W kardamonie nie brakuje wapnia oraz żelaza. Owoce rośliny są ponadto bogate w cynk, magnez, potas oraz fosfor. Rolę antyoksydantów pełnią też związki garbnikowe nadające przyprawie charakterystyczny, lekko ostry smak. Za wyjątkowy aromat odpowiadają również olejki eteryczne, w tym eucalyptol, kamfora oraz pineol, mogące stanowić nawet 8% całkowitego składu nasion.

Zastosowania lecznicze kardamonu

Kardamon jako lek na problemy układu pokarmowego

Od wieków kardamon jest znany jako specyfik pozwalający redukować problemy trawienne. Korzenny, lekko cytrusowy a czasem gorzkawy posmak kardamonu znakomicie pobudza apetyt i stymuluje wydzielanie soków trawiennych. Zawarte w nim olejki eteryczne mają działanie rozkurczowe, co sprawia, że pomagają uporać się z bólem brzucha i są niezastąpione przy pojawieniu się kolki jelitowej. Przyprawa wykazuje ponadto właściwości bakteriobójcze, dzięki czemu znajduje zastosowanie we wspomaganiu leczenia choroby wrzodowej żołądka oraz dwunastnicy. Kardamon pomaga pozbyć się bakterii Helicobacter Pylori i, co ważne, odbudowuje śluzówkę narządów układu pokarmowego. Jego właściwości potwierdzają badania naukowców z New Delhi, pochodzące z 2006 roku, w których udowodniono, że kardamon zmniejsza obszary zapalne dużo skuteczniej niż stosowana powszechnie w farmakoterapii ranitydyna.

Przyprawa świetnie redukuje też nadkwasotę i pozwala pozbyć się uczucia zgagi. Z kolei indyjscy uczeni dowiedli, że kardamon może znaleźć zastosowanie w terapii nowotworu jelita grubego. U pacjentów, którzy regularnie spożywali przyprawę zaobserwowano pięciokrotne zmniejszenie namnażania się komórek i czterokrotny wzrost ich apoptozy, czyli samozniszczenia tkanek rakowych. Kardamon to także doskonały środek pozwalający zapobiegać i leczyć stany zapalne w jamie ustnej. Redukuje przykry zapach z ust i skutecznie odświeża oddech. Jego właściwości przeciwkonwulsyjne oraz antyseptyczne powodują, że znakomicie sprawdza się przy zatruciach pokarmowych. Co ciekawe, żucie ziaren kardamonu pomaga rozprawić się z czkawką.

Kardamon w walce z otyłością

Kardamon rewelacyjnie sprawdza się w przypadku osób, które chcą zgubić zbędne kilogramy. Przyprawa bowiem przyspiesza procesy przemiany materii i jednocześnie skutecznie oczyszcza organizm z toksyn, co sprawia, że jest zalecany w dietach oczyszczających. Co ciekawe, kardamon dostarcza do organizmu melatoninę. Ten hormon produkowany przez szyszynkę jest przede wszystkim odpowiedzialny za utrzymanie prawidłowego cyklu dobowego człowieka. Naukowcy z Uniwersytetu w Granadzie zaobserwowali jednak, że melatonina dostarczana z posiłkami warunkuje przyrost brunatnej tkanki tłuszczowej, która charakteryzuje się tym, że zamiast magazynować lipidy ułatwia spalanie kalorii. W ten sposób melatonina pomaga walczyć z otyłością. Ma również szerokie zastosowanie w leczeniu cukrzycy i hiperlipidemii. Kardamon dodawany do potraw nie tylko ułatwia trawienie tłuszczów, ale także redukuje stężenie cholesterolu LDL i trójglicerydów we krwi. Właściwości przyprawy sprawiają, że doskonale wspomaga pracę wątroby, stymulując wydzielanie żółci.

Kardamon dla zdrowego serca

Pochodząca z Indii przyprawa wykazuje też pozytywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy. Specjaliści z wydziału farmakologii jednego z uniwersytetów w Arabii Saudyjskiej udowodnili, że zawarte w kardamonie minerały takie jak potas, sód oraz magnez znakomicie normalizują ciśnienie krwi, zapobiegając pośrednio rozwojowi choroby nadciśnieniowej oraz miażdżycy. W profilaktyce tej drugiej niebagatelną rolę odgrywają związki chemiczne redukujące ilość cholesterolu LDL i zwiększające stężenie jego frakcji HDL. Kardamon działa także przeciwzakrzepowo. Ponadto, antyoksydanty zawarte w przyprawie to doskonała broń w walce z wolnymi rodnikami. Te uboczne produkty przemiany materii wywołują stany zapalne śródbłonka naczyń krwionośnych. Mikrouszkodzenia sprzyjają z kolei odkładaniu się w nich lipidów zwężających światło naczyń i tętnic. Kardamon w pewnym stopniu redukuje więc ryzyko wystąpienia zawału i jednocześnie dba o dobrą kondycję mięśnia sercowego.

Na przeziębienie i grypę

Kardamon jest skuteczny w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych. W Chinach przyprawa ta jest wykorzystywana jako środek wzmacniający organizm oraz zapobiegającym przeziębieniom. Zawarte w kardamonie olejki eteryczne znakomicie rozgrzewają ciało. Wzrost temperatury o 1-2 stopnie Celsjusza mobilizuje układ immunologiczny do produkowania przeciwciał i walki z infekcją. Kardamon rewelacyjnie łagodzi kaszel i udrażnia nos przy katarze. Rozszerzając oskrzela i tchawicę, ułatwia oddychanie. Świetnie sprawdza się jako przyprawa do rozgrzewającej herbaty z cytryną. Olejek kardamonowy może być też wykorzystywany do inhalacji, które oczyszczają drogi oddechowe i ułatwiają odkrztuszanie zalegającej w nich flegmy. W przypadku przeziębień i grypy olejek można także wcierać w klatkę piersiową, stopy i plecy, rozgrzewając w ten sposób ciało i łagodząc bóle mięśni towarzyszące infekcji.

Na dobry nastrój

W tradycyjnej medycynie Dalekiego Wschodu kardamon słynie jako przyprawa poprawiająca nastrój. Działa przy tym na wielu płaszczyznach. Od wieków znany jest bowiem jako afrodyzjak. Jego nasiona warunkują lepsze ukrwienie narządów płciowych, zwiększając doznania seksualne i pomagając w przypadku zaburzeń erekcji. Nie bez znaczenia jest pobudzający zapach kardamonu. Jako silny afrodyzjak, olejek z nasion rośliny jest dodawany do męskich perfum, by rozbudzić żądze wybranki. Co ważne, kardamon stymuluje też produkcję endorfin. Hormony szczęścia nie tylko poprawiają nastrój, ale przeciwdziałają stanom depresyjnym i lękowym. Aromat przyprawy powoduje także rozluźnienie ciała, sprzyjając chwilom relaksu i redukując skutki stresu.

Zastosowanie kardamonu w kosmetyce

Warto wspomnieć o tym, że kardamon znalazł szerokie zastosowanie w kosmetyce. Przyprawa dodawana jest do płynów do kąpieli, żeli pod prysznic i balsamów. Jej zadaniem jest przede wszystkim odprężenie ciała i wprowadzenie w dobry nastrój. Natomiast odżywcze i antyseptyczne właściwości kardamonu sprawiają, że pośrednio pomaga on walczyć ze stanami zapalnymi skóry, przywracając jej młody i promienny wygląd. Rozgrzewając skórę wspomaga z kolei redukcję cellulitu.

Zatem bez względu na to, że dobrej jakości kardamon jest stosunkowo kosztowną przyprawą, warto dołączyć go do codziennej diety. Kompleksowe działanie rośliny znakomicie wspomaga organizm i może stać się jednym ze środków zapobiegających rozwojowi chorób cywilizacyjnych. Roznoszący się w powietrzu aromat kardamonu to z kolei idealny sposób na odprężenie i rozluźnienie ciała. Osoby, które cenią ekologiczny tryb życia mogą także pokusić się o dodawanie olejku kardamonowego do domowych środków czystości. Zawarte w nim substancje o charakterze antyseptycznym, pozwolą pozbyć się mikroorganizmów i zapobiegną rozwojowi pleśni.