Kobalt w organizmie - rola, zapotrzebowanie, występowanie, niedobór, nadmiar

Kobalt to pierwiastek śladowy (mikroelement), który stanowi integralny element wielu enzymów, a także jednej z najważniejszych witamin z grupy B - witaminy B12. Pomimo, iż nie zostało ustalone zapotrzebowanie organizmu człowieka na kobalt, jego odpowiednia podaż wraz z dietą jest konieczna dla zachowania zdrowia. Przedawkowanie kobaltu praktycznie się nie zdarza, ale jego niedobór ma miejsce u określonych grup osób.

Rola kobaltu w organizmie

Funkcje prozdrowotne kobaltu w organizmie są ściśle związane z rolą witaminy B12, czyli kobalaminy. Ta witamina z grupy B jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania układu krwiotwórczego oraz nerwowego. Związek ten reguluje syntezę kwasów nukleinowych oraz reakcje podziałów komórkowych, przez co dba o prawidłowy rozwój organizmu. Kobalt zawarty w witaminie B12 odpowiada za syntezę krwinek czerwonych w szpiku, przez co zapobiega rozwojowi anemii. Ponadto reguluje proces syntezy choliny - związku wchodzącego w skład osłonek mielinowych komórek nerwowych, przez co pośredniczy w sprawnym przebiegu przewodnictwa nerwowego. Wpływ kobaltu na układ nerwowy sprowadza się także do wspomagania procesów nauki i koncentracji, poprawy pamięci i zapewnienia doskonałego samopoczucia psychicznego. Witamina B12 odpowiada bowiem za syntezę serotoniny - neuroprzekaźnika o działaniu antydepresyjnym.

Kobalt wpływa pozytywnie na syntezę karnityny - związku umożliwiającego pozyskiwanie energii z kwasów tłuszczowych, a także wpływającego na wydolność mięśni podczas wysiłku. Ponadto pierwiastek ten wzmacnia kości, dlatego jego odpowiednia podaż jest szczególnie ważna w okresie wzrostu u dzieci oraz w okresie okołomenopauzalnym u kobiet. Kobalt jako kofaktor licznych enzymów reguluje także przebieg procesów metabolicznych węglowodanów, białek i lipidów.

Występowanie kobaltu w diecie

Kobalt w diecie występuje w dwóch postaciach - jako składowa witaminy B12 oraz w postaci pierwiastkowej. Jedynym źródłem witaminy B12 w pożywieniu są produkty pochodzenia zwierzęcego, gdyż rośliny nie syntetyzują kobalaminy. Najwięcej witaminy B12 znaleźć można w następujących produktach:

• wołowina,
• jajka,
• mięso z indyka i kurczaka,
• sery żółte podpuszczkowe,
• mleko,
• ryby (szczupak, śledź, pstrąg, makrela).

Ponadto kobalt znaleźć można w warzywach i owocach: cebuli, kapuście, pomidorach, szpinaku, ziemniakach, marchwi oraz jabłkach. Kolejnym jego źródłem jest woda pitna. Pierwiastek ten wykorzystywany jest także w produkcji barwników spożywczych, zatem żywność przetworzona może zawierać kobalt.

Przyswajalność witaminy B12 z diety może być ograniczona brakiem w żołądku tzw. czynnika wewnętrznego Castle’a, niedoborem w diecie innych witamin z grupy B, paleniem papierosów i spożywaniem alkoholu oraz niektórych leków.

Zapotrzebowanie na kobalt

Nie ustalono dotychczas norm spożycia dla kobaltu. Średnia podaż kobaltu w diecie wynosi około 1,7 - 100 mikrogramów. Więcej wiadomo o zapotrzebowaniu na witaminę B12 - ten związek powinien być dostarczony z dietą w ilości około 2,5 mikrograma. Zwiększone zapotrzebowanie na witaminę B12, a zatem na zawarty w niej kobalt wykazują osoby:

• pijące alkohol i palące papierosy,
• zażywające leki: doustną antykoncepcję hormonalną, aspirynę, kodeinę, antybiotyki, leki nasenne i przeciwdepresyjne,
• z zaburzoną florą bakteryjną jelit,
• cierpiące na zaburzenia wchłaniania,
• dotknięte infekcjami pasożytniczymi,
• cierpiące na zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka,
• dotknięte nadkwasotą żołądka,
• kobiety w ciąży i karmiące piersią.

Niedobór kobaltu w diecie

Brak wystarczającej podaży kobaltu (witaminy B12) w diecie bądź zaburzenia jego wchłaniania prowadza do rozwoju wielu zaburzeń zdrowotnych, z których najpoważniejsze to anemia megaloblastyczna. Tak jak w przypadku każdej niedokrwistości, także w przebiegu anemii megaloblastycznej stwierdzana jest zbyt niska liczba erytrocytów, czyli krwinek czerwonych. Skutkuje to gorszym natlenieniem tkanek i chronicznym zmęczeniem. Pojawiają się bóle i zawroty głowy, kołatanie serca. Jednocześnie niedokrwistości megaloblastycznej towarzyszą charakterystyczne objawy neurologiczne, które mogą ulec utrwaleniu, jeśli anemia nie zostanie wcześnie zdiagnozowana i leczona.

Najważniejsze objawy neurologiczne związane z niedoborem kobaltu to:

• zaburzenia pamięci,
• zaburzenia mowy,
• niezborność ruchowa,
• mrowienie i drętwienie kończyn,
• uczucie przechodzenia prądu wzdłuż kręgosłupa po pochyleniu głowy do przodu,
• kłopoty ze snem.

Nadmiar kobaltu w diecie

Dziś praktycznie nie zdarza przedawkowanie kobaltu. Nie jest możliwy nadmiar kobaltu wynikający z jego przedawkowania z dietą - ewentualne nadwyżki przyjętej witaminy B12 zostają szybko usunięte wraz z moczem. Kiedyś zdarzały się zatrucia kobaltem u osób nadużywających piwa, w którym kobalt stosowany był jako środek ograniczający pienienie się piwa. Ponadto grupą narażoną na zatrucie kobaltem byli pracownicy wysypisk śmieci, sektora rolniczego. Wtedy najczęstszym objawem przedawkowania kobaltu była kardiomiopatia. Z kolei kontakt z kobaltem wdychanym w postaci pyłów skutkował rozwojem astmy oskrzelowej, zapalenia płuc czy zwłóknienia płuc.