Korzeń maca - skład, działanie, korzyści zdrowotne

Maca zwana również żeń-szeniem peruwiańskim, jest dwuletnią rośliną należącą do rodziny Brassicaceae (kapustowate), która jest uprawiana w Andach w Peru na wysokości 3500-4500 m.n.p.m., głównie na terenach, gdzie panują ujemne temperatury. W wyjątkowych sytuacjach, przy sprzyjających warunkach klimatycznych, maca może zakończyć swój żywot po okresie jednego roku, dlatego też, przez niektórych botaników, jest uważana za roślinę jednoroczną. Wzrost, wielkość i ogólne proporcje są podobne do rzepy, z którymi, maca jest spokrewniona.

Zielone, intensywnie pachnące szczyty tej rośliny są krótkie i często leżą na ziemi. Liście wykazują dymorfizm (obupłciowość), w zależności od stadia rozwojowego. Stają się najbardziej rozbudowane w fazie wegetatywnej i co ciekawe, są stale odnawiane, ale wyłącznie od środka. Najwięcej nowych komórek przybywa od wewnętrznej części liścia, a jednostki najbardziej zewnętrzne, obumierają. Samozapłodne kwiaty są koloru białego. Tuż po nich pojawiają się owoce, z których każdy zawiera ok. 2 niewielkie, szarawe nasionka wielkości 2-2,5 mm. Nasiona są jedynym sposobem wydawania na świat nowych pokoleń. Charakterystyczną cechą rośliny są fioletowe, żółte, białe, szare lub czarne bulwiaste korzenie typu palowego (prosty korzeń, nie rozgałęziony). Od dawien dawna maca jest uznawana za afrodyzjak i skarbnicę związków, podnoszących libido i wzmagających potencję u mężczyzn. W handlu preferowana jest odmiana o żółtych korzeniach, ponieważ te są bogate w antyoksydanty, głównie związki fenolowe. Poza tym, korzenie barwy jasnej są o wiele słodsze, niż odmiana czarna. Te dobroczynne właściwości maca zostały odkryte w 1992 roku i od tamtej pory są promowane na całym świecie. Zdaniem naukowców, wartościowym elementem rośliny jest nie tylko sam korzeń, ale i hipokotyl, czyli najniższa część łodygi.

Maca - skład, dobroczynne działanie

Maca jest uznawana za wysokiej jakości specyfik odżywczy, środek tonizujący, umożliwiający pozyskanie sporej dawki energii oraz promotor płodności, głównie z uwagi na obecność mamkaidów - związków chemicznych korzystnie wpływających na funkcje seksualne. Ponadto, wyciągi z korzenia wspomagają metabolizm, regulują gospodarkę hormonalną, poprawiają pamięć, wspomagają funkcje poznawcze i działają antydepresyjnie. Ze względu na ponad przeciętne właściwości zdrowotne, maca nierzadko staje się składnikiem soków, zupek typu instant i innego rodzaju wysoko przetworzonej żywności. A wszystko dlatego, że przemysł spożywczy, bazuje na jej wartościowych składnikach.

Morfologiczna część maca nadająca się do spożycia obfituje w wodę, która stanowi blisko 60 - 80% rośliny, w zależności od odmiany i warunków bytowania rośliny. Korzeń peruwiańskiego żeń-szenia zawiera mnóstwo węglowodanów (ok. 59%), w tym wartościowy błonnik (ok 8- 9%) i 10-16% białek. Nienasycone kwasy tłuszczowe to aż 40-50% składu chemicznego rośliny. Czynnikiem przemawiającym za spożywaniem macy i uwzględnieniem jej w diecie, jest szczególna zawartość dobroczynnych kwasów z szeregu omega, w wyjątkowej, idealnej proporcji. Faktem jest, że kwasy omega działają dodatnio na organizm, ale tylko wtedy, gdy przyjmuje się je w stosunku 5:1. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT) obniżają frakcję "złego" cholesterolu, wyrównują ciśnienie tętnicze i wspomagają pracę mózgu.

Badania kliniczne wykazały, że roślina zawiera szereg bioaktywnych związków, a w tym alkaloidy, garbniki, saponiny, polifenole, flawony i flawonoidy, które działają antykancerogennie (przeciwrakowo) i antystarzeniowo. Eksperyment wykonany przez Ozdemira i wsp., udowodnił, że poszczególne odmiany macy obfitują w triterpenoidowe saponiny, pozytywnie działające na metabolizm, układ pokarmowy i samopoczucie.

Maca ma wyjątkowy, bardzo przyjemny zapach słonego karmelu lub toffi, ale smak jest pikantny, czasami odrobinę piekący. Gotowa do spożycia staje się tuż po wysuszeniu, nasączeniu w wodzie i ugotowaniu. Może być także podawana po upieczeniu lub stanowić ciekawy dodatek do sosów czy musli. Współcześnie, wiele zyskują na znaczeniu suplementy diety zawierające korzeń maca. Z reguły, stosowane są w formie kapsułek lub drażetek. Ich przyjmowanie bardzo często jest zalecane mężczyznom mającym problem z erekcją.

Maca wyróżnia się spośród innych roślin bogatym składem mineralnym. Korzeń zawiera minerały takie jak:

• sód (0,7-10,65 mg/g),
• wapń (2,25- 20,11 mg/g),
• potas (40,2 - 30,77 mg/g),
• magnez (1,27 - 1,45 mg/g),
• żelazo (0,02 - 0,98 mg/g),
• mangan (0,1-0,8 mg/g),
• cynk (0,09 - 0,35 mg/g),
• fosfor (5,83 - 0,987 mg/g).

W sproszkowanym korzeniu znajduje się minimalnie aż 30,77 mg na 100 g suchej masy kationów potasu. A zatem, maca może stanowić idealne źródło wysoko przyswajalnego potasu. Badania naukowe wykazały, że spożycie kationów potasu ma korzystny wpływ na prewencję chorób układu sercowo-naczyniowego oraz dodatnio wpływa na leczenie choroby wieńcowej. Stężenie jonów potasu, wapnia, sodu jest w korzeniu maca zachowane w idealnej, "złotej proporcji". Utrzymanie tych biopierwiastków na odpowiednim poziomie pozwala zachować układ krążeniowy w dobrostanie. Zawartość wapnia w korzeniach wynosi minimalnie aż 2,25 mg/ 100 g suchej masy. Kationy wapnia to nie tylko zdrowe kości, ale i wydajne skurcze mięśnia sercowego, który dzięki prawidłowemu stężeniu tego pierwiastka, nie musi wykonywać nadprogramowej pracy celem dostarczenia krwi do wszystkich komórek ciała. Wapń jest pierwiastkiem o właściwościach wazopresyjnych - umożliwia poszerzanie lub zwężanie naczyń krwionośnych, które są jednym z czynników decydującym o ilości krwi dopływającej do narządów i tkanek. W ten oto sposób, staje się jednym z kilku decydentów, o wartości ciśnienia tętniczego. Dzięki kationom wapnia możliwy jest także, skurcz mięśni szkieletowych, a więc, wydajna praca fizyczna.

W porównaniu do korzenia, hipokotyl zawiera odrobinę większe ilości magnezu, cynku i manganu, ale za to mniej sodu i wapnia.

Korzeń maca to doskonałe źródło związków o właściwościach przeciwutleniających. Zaliczamy tu flawony, flawonidy, antocyjany i antocyjanidyny - naturalne barwniki roślinne, sterole - beta-sitosterol, brassikasterol, stigmasterol, kampesterol oraz amidy - pochodne wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (WNKT) - makaeny i mamkaidy oraz glukozylany, obficie występujące we wszystkich roślinach należących do rodziny Brassicaceae.

Czym się różnią kwasy omega zawarte w korzeniu maca od kwasów omega zawartych w innych pokarmach?

Większość produktów spożywczych charakteryzuje się wysoką zawartością kwasów omega-6 w odniesieniu do grupy omega-3. Niestety, nie jest to dla nas korzystna sytuacja, ponieważ nadmiar tych pierwszych, zapobiega modyfikacjom do formy przyswajalnej, tym drugim. Wpływ kwasów omega-3, a właściwie ich przekształconej już formy, jest intensywnie hamowany przez kwasy omega-6, które dość bogato występują w naszej diecie. Działanie kwasów omega-3 można zaobserwować dopiero wtedy, gdy przejdą swego rodzaju obróbkę chemiczną do wysoko przyswajalnych form długołańcuchowych. Proces odbywa się przy udziale ważnych enzymów - desaturazy i elongazy. Saturaza wykazuje wieloetapowe przekształcenia, a reakcje zachodzące z jej udziałem mają miejsce w organelli zwanej retikulum endoplazamtycznym, w hepatocytach - komórkach czynnościowych wątroby. Dalsza część przemiany opiera się na działaniu elongazy, której zadaniem jest wydłużanie łańcucha węglowego w budowie strukturalnej kwasu. Dołączenie podwójnego wiązania w odpowiednią pozycję oraz kolejno dobudowywanie atomów węgla, kończy się utworzeniem związku, który zostaje wysłany do peroksysomu. Jest to maleńka, owalna struktura w komórkach wątroby, zawierająca enzym oksydazę, rozkładającą nadtlenek wodoru oraz katalazy, przyspieszające rozkład toksyn. Peroksysomy zostały wyposażone przez naturę w umiejętność rozkładania alkoholu, stąd ogromna ich ilość znajduje się w komórkach wątroby. Dzięki katalazom możliwe jest także, przekształcenie otrzymanego kwasu omega w formę kwasu dokozapentaheksaenowego (DHA), a następnie w kwas arachidonowy (ARA), będący związkiem biologicznie czynnym. Identyczne przemiany przechodzą zarówno kwasy należące do szeregu omega-3, jak i do omega-6, a więc oba typy mają potrzebę korzystania z desaturazy. Z uwagi na większe powinowactwo szeregu omega-6 do saturazy, której mamy w organizmie niewiele, szereg omega-3 zostaje pominięty.

Maca jest jednym z nielicznych na rynku spożywczym produktem, który posiada kwasy omega-3 i omega-6 w zrównoważonej proporcji 5:1. Dzięki temu możliwe jest wykorzystanie ich obu jednocześnie przez nasz organizm.

Maca - antyoksydacyjne działanie

Polifenolowe związki ekstrahowane z korzenia maca działają przeciwzapalnie, przeciwmutagennie, przeciwrakotwórczo. Wykazują zdolność do regulowania działalności enzymów komórkowych. Badania naukowe wykazały, że wyciągi z korzenia żeń-szenia peruwiańskiego mają korzystny wpływ na parametry związane z miażdżycą, w tym na utlenianie lipoprotein, agregację płytek krwi czy aktywność miokardium (mięsień sercowy). Są to czynniki wpływające na powstawanie blaszki miażdżycowej, a następnie na kumulację w niej wapnia. Miażdżyca dotyka głównie osoby po 50 r.ż, a na jej rozwój wpływa dieta bogata w tłuszcze nasycone, brak aktywności fizycznej, stres, otyłość. Początkowo, złogi cholesterolu osiadają na naczyniach krwionośnych, a następnie komórki immunologiczne je atakują, mylnie uznając, że mają do czynienia z groźnym patogenem. Rozwija się wówczas stan zapalny, w wyniku którego, coraz to więcej komórek układu odpornościowego napływa w miejsce zgromadzenia. Niebawem, złogi cholesterolu zostają wchłonięte przez komórki żerne, które nie potrafią ich strawić. W ten sposób, powstają komórki piankowe, które już nigdy nie wydostaną się z naczynia. Niebawem zostają otoczone tkanką łączną, przylegającą do ściany naczynia. Zgrubienie staje się punktem, przy którego brzegach poczynają kumulować się trombocyty - płytki krwi. Wszystko za sprawą zaburzeń w funkcjonalności tromboksanów - prostaglandyn, które w normalnych warunkach inicjują skurcz naczynia i krzepnięcie krwi podczas skaleczenia, umożliwiając powstanie strupa. Sytuacja wygląda zupełnie inaczej w trakcie rozwoju miażdżycy. Często czynnikiem wyzwalającym chorobę jest rozwarstwiająca się ściana naczynia krwionośnego. Dlaczego? W zadziorze śródbłonkowym lubią odkładać się małe kropelki tłuszczów. Uszkodzone naczynie wyzwala natomiast, produkcję tromboksanów. Związki polifenolowe są świetnymi przeciwutleniaczami, a ponadto wspierają funkcjonalność enzymów o charakterze przeciwutleniającym, np. dysmutazy ponadtlenkowej. Obniżając ciśnienie tętnicze krwi, sprawiają, że życiodajny płyn uderza o ściany naczyń z mniejszą siłą, dzięki czemu powstaje mniej uszkodzeń i miejsc odstającego śródbłonka, stanowiących miejsce agregacji związków sprzyjających rozwojowi blaszki. Polifenole działają ochronnie na naczynia, sprawiają, że te są bardziej elastyczne, odporniejsze na rozwarstwienia. Wówczas, uwalnia się mniejsza ilość tromboksanów, a więc, agregacja płytek zostaje wstrzymana.

Polifenolowe związki działają antyrakowo, gdyż wspierają działanie kluczowych dla zdrowia enzymów, które skierowują każdą wadliwą strukturę (organellę, białko lub całą komórkę) na szlak apoptycznej śmierci. Warto wspomnieć, że apoptoza jest w pełni naturalną, prawidłową śmiercią, gdzie rozkład poszczególnych elementów nie powoduje stanu zapalnego, tak jak dzieje się to w przypadku nekrozy (martwica). Polifenole indukują wstrzymanie cyklu podziałowego komórek wadliwych na drodze mitozy. W ten sposób zapobiegają ewentualnej karcynogenezie (powstawanie nowotworu).

Antyoksydacyjne cząstki izolowane z korzenia maca potrafią także samodzielne zmiatać wolne rodniki z powierzchni komórkowych. Przyłączając się do odpowiednich struktur, np. do lipidów budujących błonę komórkową, ochraniają ją przed toksycznym wpływem rodników, będących metabolitami oddychania komórkowego zachodzącego w mitochondriach.

Korzeń maca

Naukowcy uznali, że wyciągi z korzenia żeń-szenia peruwiańskiego

• utrzymują hormony tarczycowe na odpowiednim poziomie,
• zapobiegają rozwojowi autoimmunologicznego zapalenia tarczycy (Hashimoto),
• przeciwdziałąją osteoporozie, próchnicy zębów,
• a poprzez równoważenie hormonów kobiecych - wystąpieniu zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS) oraz łagodzą przykre objawy menopauzy.

Maca pozwala utrzymać w dobrostanie funkcje endokrynne gonad wzmagając płodność i libido

Badania prowadzone przez Lentza i wsp., w roku 2007, udowodniły, że maca wpływa na funkcje seksualne. W celach badawczych ustanowiono 2 grupy szczurów. Jedna z nich była grupą, na której testowano suplement, natomiast druga - placebo. Osobnikom z pierwszej grupy podawano wodny roztwór korzenia maca w ilości 1500-3000 mg na dzień. Suplementacja przyniosła znaczące efekty po 7 dniach stosowania. Popęd seksualny zwiększył się. Co najważniejsze, nie zaobserwowano zmian w stężeniu testosteronu i estradiolu. Poziom hormonów pozostał taki, jak był przed przeprowadzeniem testu. Według badań Dordinga i wsp., prowadzonych w roku 2008, po dłuższym okresie suplementacji, libido ulega zwiększeniu. Ważne, by przyjmować dawkę 1,5-3 g dziennie przez okres przynajmniej 12 tygodni.

Okazuje się, że odmiana maca o czarnym korzeniu potrafi zwiększyć ruchliwość plemników. W tym przypadku, bardzo ważne jest to, że podawane preparaty nie wpływają w najmniejszy sposób na jakościowe i ilościowe parametry ejakulatu. Badania Gasco i wsp., z roku 2007 udowodniają, że odmiana o żółtym korzeniu istotnie zwiększa ilość plemników w najądrzach. Warunkiem jest przyjmowanie wodnego roztworu przez okres co najmniej 80 dni.

Korzeń maca dobry na stres

Korzeń maca jest adaptogenem - związkiem modulującym odpowiedź organizmu na życie w przewlekłym stresie. Może być z powodzeniem stosowany jako dodatek do napoju o właściwościach energetyzujących. Przeciwdziała zmęczeniu i lękowi. Ponieważ wzmaga wychwyt zwrotny ważnych neuroprzekaźników w synapsach (połączenie błony komórkowej jednego aksonu - komórki nerwowej z błoną komórki kolejnej), działa antydepresyjnie, poprawia pamięć i koncentrację. Najważniejszymi neuroprzekaźnikami są noradrenalina, serotonina i dopamina. Ich stężenie odpowiada za nastrój, motywację i funkcje poznawcze. Wychwyt zwrotny to ponowne wykorzystanie neuroprzekaźników, które normalnie zostałyby już usunięte z ustroju. Dzięki temu mechanizmowi, modulatory mogą zadziałać jeszcze przynajmniej raz, nim zostaną wyeliminowane. Dopamina i serotonina są uznawane za hormony szczęścia. Ich spadek powoduje depresję, smutek, przygnębienie, zaburzenie funkcji seksualnych, apetytu. Maca jako naturalny antydepresant, zapobiega spadkowi nastroju, pod warunkiem, że jest przyjmowana przewlekle i w zalecanych ilościach.

Glukozylany należą do metabolitów przemian aminokwasów (metionina, tyrozyna, tryptofan, fenyloalanina). Ich szczególną cechą jest działanie antynowotworowe, wykazujące synergizm w działaniu z flawonoidami.