Orkisz - właściwości, wartości odżywcze, uprawa. Orkisz w kuchni

Właściwości orkiszu doceniono już w starożytności. Pisała o nim Hildegarda z Bingen, stosowały go w kuchni poprzednie pokolenia. Zapomniany na wiele lat, dziś triumfalnie powraca do świata kulinariów, stanowiąc bazę dla wypieków oraz alternatywę dla zbóż takich jak pszenica czy żyto.

Orkisz to źródło minerałów, witamin oraz związków organicznych niezbędnych do tego, aby przez długi czas cieszyć się świetnym zdrowiem. Warto dowiedzieć się, dlaczego warto sięgać po sporządzone z niego produkty.

Orkisz, nazywany w niektórych regionach szpelcem, jest gatunkiem zboża należącym do rodziny wiechlinowatych (pszenica). Jego ziarna są otoczone dość grubą łuską chroniącą przed niekorzystnym wpływem warunków atmosferycznych oraz inwazją pasożytów. Najwięcej składników pokarmowych znajduje się jednak wewnątrz ziarna. Łuski są z kolei cennym źródłem błonnika. Nie można zapominać również o tym, że orkisz jest rośliną niewymagającą zapewnienia odpowiednich warunków do wzrostu.

Uprawa orkiszu

Zboże to rośnie na glebach ubogich w składniki pokarmowe. Ciekawostką jest, że nawożenie przynosi w jego przypadku odwrotny skutek - orkisz daje mniejsze plony. Warto zaznaczyć, że roślina dobrze znosi suszę oraz niskie temperatury. Jest przy tym odporna na działanie chorobotwórczych mikroorganizmów, co z kolei pozwala wyeliminować w uprawach użycie pestycydów.

Orkisz jest zbożem znanym od setek lat. Początkowo był uprawiany na terenach Bliskiego Wschodu. Z biegiem lat rozprzestrzenił się na innych kontynentach, również w Europie. Ten najstarszy gatunek pszenicy w starożytności był uważany za podstawowy pokarm dla gladiatorów, dający siłę fizyczną i pozwalający pokonać wroga na polu bitwy. Antyczni Rzymianie nazywali go "Farrum", co w dosłownym tłumaczeniu oznacza "pożywienie dające siłę". Według Hildegardy z Bingen, powinien stanowić podstawę żywienia człowieka, ponieważ dostarcza cennych minerałów, witamin i związków organicznych. W XIX wieku został wyparty przez pszenicę, której uprawa dawała większe plony. Dziś orkisz powraca do łask, stanowiąc lepiej przyswajalną przez organizm alternatywę dla popularnych dotychczas zbóż. Jego uprawy coraz częściej można spotkać na terytorium Europy, w tym na obszarze Polski.

Wartości odżywcze orkiszu

Orkisz to prawdziwe bogactwo składników korzystnie wpływających na zdrowie. W 200 gramach sporządzonych z niego produktów - mąki czy płatków, można znaleźć około 50 gramów węglowodanów. Należy przy tym zaznaczyć, że są to cukry złożone, które nie powodują nagłego wzrostu poziomu glukozy we krwi i nie są bezpośrednią przyczyną otyłości. Ziarna orkiszu zawierają też dość dużo białka, głównie glutenu. Co ważne, w warstwie aleuronowej ziaren można znaleźć lizynę oraz metioninę, czyli aminokwasy egzogenne, które nie są wytwarzane przez organizm. Warto wspomnieć, że są to związki chemiczne, których nie można znaleźć w pszenicy. Z tego względu produkt nie jest zalecany osobom cierpiącym na nietolerancję pokarmową czy celiakię. Stanowi jednak doskonałą alternatywę dla żywności wyprodukowanej z pszenicy, żyta czy owsa. Orkisz jest ponadto cennym źródłem mikroelementów. Nie brakuje w nim między innymi magnezu, fosforu, cynku, potasu, wapnia, żelaza czy selenu. Wysoka zawartość witamin z grupy B powoduje, że spożywanie przygotowywanych z niego posiłków korzystnie wpływa na pracę układu nerwowego oraz kondycję skóry. Warto także zaznaczyć, że w orkiszu można znaleźć niacynę, witaminę E oraz kwas foliowy.

Właściwości lecznicze orkiszu

Tym, co przemawia za dołączeniem produktów orkiszowych do diety, jest wysoka zawartość błonnika. To właśnie jego niedobory są przyczyną wielu chorób cywilizacyjnych, w tym miażdżycy bądź otyłości. Błonnik jest substancją nierozpuszczalną, która nie jest trawiona przez organizm. Znakomicie natomiast wiąże cholesterol i zapobiega jego przedostawaniu się do krwi, usuwając go z organizmu. Błonnik pozwala także zadbać o rozwój prawidłowej mikroflory jelit i warunkuje odpowiednią pracę jelit, zapobiegając zaleganiu niestrawionych treści pokarmowych. Warto pamiętać, że włókna roślinne pęcznieją w żołądku, dając na długi czas uczucie sytości. Aspekt ten ma szczególne znaczenie w przypadku osób przebywających na diecie. Pozwala bowiem zapobiec napadom głodu i podjadaniu między posiłkami.

Orkisz jest ponadto zalecany osobom cierpiącym lub zagrożonym cukrzycą typu II. Jego ziarna mają bowiem dość niski indeks glikemiczny przyjmujący wartość 45. Dzięki temu spożycie produktów na jego bazie nie powoduje nagłego wyrzutu insuliny do krwi i chroni przed wystąpieniem cukrzycy. Chleb orkiszowy, w przeciwieństwie do białego pieczywa, nie powoduje chęci zjedzenia po posiłku słodkiej przekąski. Z tego względu jest zalecany diabetykom. Nie można przy tym zapominać, że jest to zboże bogate w białko, dzięki czemu stanowi świetni składnik budulcowy mięśni.

Nie można zapominać o tym, że w orkiszu znajduje się rodanid, który występuje między innymi w mleku matek karmiących piersią. To substancja działająca podobnie do antybiotyków. Wykazuje właściwości przeciwzapalne, przeciwalergiczne oraz antynowotworowe. W przeciwieństwie do medykamentów, jest jednak w pełni naturalna i nie powoduje działań ubocznych. Spożywanie produktów powstałych z orkiszu pozwala więc zahamować rozwój ognisk zapalnych i świetnie wspomaga układ odpornościowy. Co ważne, rodanid chroni też przed wystąpieniem niedokrwistości.

Mówiąc o orkiszu, warto wspomnieć o jego pozytywnym wpływie na układ nerwowy. Wszystko za sprawą wysokiego stężenia witamin z grupy B oraz magnezu. Produkty orkiszowe - płatki, otręby czy kasze są zalecane osobom cierpiącym na choroby powodowane stresem, w tym depresję czy spadek nastroju. Sprawdzają się też w przypadku pacjentów borykających się z bezsennością. Co ważne, orkisz wpływa pozytywnie na kondycję neuronów, dzięki czemu poprawia koncentrację oraz pamięć. Mogą więc po niego sięgać nie tylko uczniowie i osoby wykonujące pracę umysłową, ale także seniorzy. Dzięki zawartości węglowodanów, produkty orkiszowe pozwalają odzyskać energię. Obecność witamin i minerałów oraz tiaminy powoduje z kolei, że znakomicie sprawdzają się w okresie rekonwalescencji oraz w stanach przemęczenia fizycznego i psychicznego.

Orkisz jest ponadto zbożem przyjaznym dla serca. Duża zawartość błonnika w połączeniu z obecnością w jego nasionach jednonienasyconych kwasów tłuszczowych oraz fitosteroli pozwala skutecznie obniżyć poziom złego cholesterolu we krwi. Dzięki wysokiemu stężeniu potasu, produkty orkiszowe są naturalnym sposobem na wyregulowanie ciśnienia krwi. Nie można także zapominać o tym, że są cennym źródłem żelaza. Dzięki temu wspomagają procesy krwiotwórcze i znakomicie chronią przed anemią. Zawarty w orkiszu błonnik pozwala również pozbyć się toksyn z organizmu, dzięki czemu oczyszcza krew i wspomaga pracę wątroby.

Orkisz dla ciała

Spożywanie produktów orkiszowych świetnie wpływa na wygląd. Bogactwo przeciwutleniaczy powoduje, że zboże to pozwala zredukować stres oksydacyjny i spowolnić procesy starzenia się komórek. Obecność witamin z grupy B warunkuje z kolei dobrą kondycję skóry, włosów oraz paznokci. Należy także podkreślić, że orkisz zawiera wysokie stężenie kwasu krzemowego. To związek chemiczny, który z jednej strony znakomicie wpływa na układ odpornościowy, z drugiej z kolei wpływa na syntezę kolagenu, warunkując elastyczność skóry i przeciwdziałając pojawianiu się zmarszczek. Ciekawostką jest fakt, że kwas krzemowy stymuluje różnicowanie się komórek kościotwórczych, co powoduje, że powinien znaleźć się w diecie dzieci oraz kobiet w okresie menopauzy, które są szczególnie zagrożone osteoporozą. Nie można zapominać, że w jego ziarnach są obecne pierwiastki budujące układ szkieletowy, w tym łatwo przyswajalny wapń.

Orkisz w kuchni

Orkisz znakomicie sprawdza się w kuchni. Sporządzona z niego kasza jest wyśmienitym dodatkiem do wielu dań obiadowych i może śmiało zastąpić ziemniaki czy makaron. Mąka orkiszowa stanowi z kolei podstawę wypieków. Ponieważ zawiera gluten, wykazuje takie same właściwości, jak mąka pszenna, co pozwala wyeliminować konieczność modyfikowania przepisów kulinarnych. Można z niej przygotowywać zarówno chleb, jak i placki, naleśniki, racuchy czy ciasta.

^{Płatki orkiszowe}

Bez względu na to, że orkisz jest produktem doskonale wpływającym na zdrowie, warto pamiętać, że w jego skład wchodzą też tzw. substancje antyodżywcze. Zalicza się do nich przede wszystkim kwas fitynowy oraz lektyny. Pierwszy z nich zmniejsza wchłanianie minerałów z pokarmów. Jego ilość jest jednak niewielka, zaś produkty orkiszowe dostarczają wielu cennych pierwiastków, co powoduje, że nie należy obawiać się ich niedoborów. Lektyny to z kolei związki chemiczne wchodzące w interakcje z receptorami odpowiedzialnymi za wchłanianie węglowodanów. Podobnie jak w przypadku kwasu fitynowego, ich ilość jest znikoma, przez co spożywanie orkiszu w zalecanych ilościach nie wpływa niekorzystnie na organizm.