Sód w organizmie - rola, niedobór, nadmiar, źródła sodu

SódSód w organizmie - rola, niedobór, nadmiar, źródła sodu

Sód to główny kation płynu zewnątrzkomórkowego, występujący w ww. płynie, soku trzustkowym i jelitowym oraz kościach.

Odgrywa niezwykle istotną rolę w regulacji kluczowych procesów fizjologicznych organizmu, a zaburzenia jego stężenia pociągają poważne konsekwencje zdrowotne.

Rola sodu w organizmie

  1. Sód zapewnia homeostazę organizmu, czyli równowagę wodno- elektrolitową i kwasowo-zasadową. Reguluje objętość wszystkich płynów w organizmie oraz odpowiada za utrzymanie prawidłowego pH ustroju (wraz z potasem i chlorkami).
  2. Reguluje ciśnienie osmotyczne krwi.
  3. Aktywnie tworzy potencjał czynnościowy błon komórkowych, co leży u podstaw przewodnictwa mięśniowego i nerwowego. Odpowiada zatem za przewodzenie impulsów nerwowych oraz skurcz i rozkurcz mięśni szkieletowych, gładkich oraz serca.
  4. Różnica stężeń między płynem zewnątrzkomórkowym i wewnątrzkomórkowym umożliwia aktywny transport glukozy, aminokwasów i jodu.

Za utrzymanie prawidłowego stężenia sodu w organizmie - 135-145 mmol/l odpowiada złożony system regulacyjny, skorelowany z utrzymaniem odpowiedniej objętości wody:

  • aldosteron warunkujący wymianę sodu na potas w cewkach dystalnych
  • wazopresyna reabsorbująca wodę w cewkach zbiorczych
  • angiotensyna II odpowiedzialna za reabsorpcję sodu w cewkach bliższych
  • przedsionkowe peptydy natriuretyczne hamujące układ renina- angiotensyna- aldosteron i wydalanie sodu przez nerki

Źródła sodu

Głównym źródłem sodu w diecie jest sól, zarówno w formie pierwotnej, jak i dodawana do przetworzonej żywności. Dzienne zalecane spożycie sodu wynosi:

  • dla dzieci w wieku 1-3 lat: 750 mg/dobę
  • dla dzieci w wieku 4-6 lat: 1000 mg/dobę
  • dla dorosłych do 50 r. ż.: 1500 mg/dobę
  • dla dorosłych w wieku 51- 65 lat: 1400 mg/dobę
  • dla dorosłych w wieku 66- 75 lat: 1300 mg/dobę
  • dla dorosłych powyżej 75 r. ż.: 1200 mg/dobę

W rzeczywistości dzienne spożycie sodu znacznie przekracza zapotrzebowanie na ten pierwiastek. Duże jego ilości występują zwłaszcza w parówkach, wędlinach, zupkach w proszku i chipsach. Warto pamiętać o tym, iż większość spożywanej codziennie soli występuje właśnie w takiej ukrytej formie.

Niedobór sodu w organizmie

Niski poziom sodu, czyli hiponatremia, jest stanem stosunkowo rzadkim i  praktycznie nigdy nie jest wynikiem niedoborów pokarmowych. Główną przyczyną hiponatremii jest kumulacja płynów w organizmie, co daje efekt ich rozcieńczenia i odpowiednio niższej zawartości sodu. Najczęstsze schorzenia, którym towarzyszy niskie stężenie sodu w organizmie to:

  • SIADH - niekontrolowane wydalanie wazopresyny towarzyszące nowotworom czy niektórym chorobom układu nerwowego
  • niewydolność nerek
  • niewydolność wątroby
  • niewydolność serca
  • marskość wątroby
  • niedoczynność tarczycy

Obniżenie poziomu sodu poniżej 135 mmol/l, które postępuje stopniowo, określane jest jako hiponatremia przewlekła i daje subtelne objawy w postaci senności i zawrotów głowy. Łagodny przebieg tych zmian biochemicznych związany jest z adaptacją komórek do zmian stężenia jonów. Znacznie poważniejszy przebieg ma hiponatremia ostra, rozwijająca się w ciągu 48 godzin. Niedobór sodu prowadzący do spadek stężenia sodu poniżej 125-130 mmol/l powoduje obrzęk mózgu, natomiast hiponatremia poniżej 110 mmol/l powoduje silne bóle głowy, splątanie, drgawki i ostatecznie śmierć.

Nadmiar sodu w organizmie

Hipernatremia, czyli stężenie sodu powyżej 145 mmol/l to stan wynikający - tak jak hiponatremia - z zaburzeń regulacji gospodarki wodnej i homeostazy sodu. Najczęściej wynika z nadmiernej utraty wody na skutek oparzeń, biegunek, moczówki prostej, niewyrównanej cukrzycy czy wymiotów. Takie stany chorobowe mogą prowadzić do ostrej hipernatremii, która objawia się nudnościami, drżeniem mięśni i osłabieniem siły mięśniowej, śpiączką oraz udarem mózgu.

Nadmierne spożycie sodu najczęściej prowadzi do przewlekłej hipernatremii, która z racji adaptacji organizmu nie daje gwałtownych objawów. Nie oznacza to jednak, że taki stan nie jest szkodliwy dla organizmu. Nadmierne spożycie sodu powoduje bowiem:

  • rozwój nadciśnienia tętniczego
  • zwiększoną częstotliwość udarów mózgu (nawet bez towarzyszącego nadciśnienia)
  • ryzyko rozwoju raka żołądka
  • kamicę nerkową
  • otyłość
  • osteoporozę
  • zaburzenia rytmu serca

Stosowanie diety niskosodowej pozwala unormować ciśnienie krwi i zapobiega rozwojowi wymienionych powikłań.