Testosteron - rola w organizmie, norma, niedobór, nadmiar

Testosteron to męski hormon płciowy, który odgrywa także ważną rolę w organizmie kobiet. Testosteron warunkuje rozwój płciowy mężczyzny, dba ponadto o prawidłowe funkcjonowanie wielu układów. Niekorzystny dla zdrowia jest zarówno wysoki, jak i niski poziom testosteronu we krwi.

Rola testosteronu w organizmie

Testosteron to najważniejszy męski hormon płciowy, który syntetyzowany jest z cholesterolu. Głównym miejscem syntezy testosteronu u mężczyzn są jądra (komórki Leydiga). Powstały testosteron jest ostatecznie przekształcany przez 5 - alfa - reduktazę do DHT, czyli dihydrotestosteronu, najbardziej aktywnej biologicznie postaci hormonu. Najwięcej wspomnianego enzymu zawierają komórki jąder, gruczołu krokowego, pęcherzyków nasiennych, najądrzy, skóry, wątroby. Synteza testosteronu podlega regulacji przez podwzgórze i przysadkę. Pobudzająco na syntezę testosteronu działają hormony LH i FSH. Wysokie stężenie testosteronu hamuje na zasadzie pętli zwrotnej syntezę tych hormonów tropowych. Z kolei synteza testosteronu u kobiet odbywa się w komórkach kory nadnerczy oraz jajnikach, a w okresie ciąży - także przez łożysko.

Podstawową rolą testosteronu jest regulowanie dojrzewania płciowego,  a także regulacja spermatogenezy, utrzymanie drugorzędowych cech płciowych oraz właściwego funkcjonowania prostaty czy pęcherzyków nasiennych. W życiu płodowym rolą testosteronu jest rozwój pierwszorzędowych męskich cech płciowych, zaś w okresie pokwitania hormon ten warunkuje właściwy rozwój fizyczny, przyrost masy mięśniowej, obniżenie głosu, rozwój męskiego typu owłosienia, wykształcenie jabłka Adama. Z kolei u dojrzałych mężczyzn testosteron wpływa na utrzymanie libido, produkcję plemników, zachowanie optymalnej gęstości tkanki kostnej oraz utrzymanie masy mięśniowej.

Rola testosteronu u kobiet sprowadza się do wspomagania układu krążenia, normalizowania poziomu glukozy i cholesterolu we krwi, zwiększenia gęstości kości oraz utrzymania właściwego poziomu libido.

Norma testosteronu we krwi

Prawidłowy poziom testosteronu we krwi u mężczyzn to około 12 - 40 nmol/l. Bardzo często oznaczany jest także poziom tzw. wolnego testosteronu, czyli aktywnej biologicznie frakcji hormonu, niezwiązanej z białkiem transportowym. Norma wolnego testosteronu wynosi u mężczyzn 174 - 902 pmol/l.

Wartości testosteronu u kobiet to:

• testosteron wolny 10 - 45 pmol/l,
• testosteron całkowity 1 - 2,5 nmol.

Badanie testosteronu wykonywane jest w próbce krwi pobranej na czczo.

Niedobór testosteronu w organizmie

Zbyt niski poziom testosteronu u mężczyzn może wynikać z fizjologicznego zjawiska andropauzy, czyli przekwitania u mężczyzn.

Inne przyczyny testosteronu poniżej normy to:

• schorzenia obejmujące jądra, np. urazy, nowotwory, infekcje,
• nadużywanie alkoholu,
• przewlekłe stosowanie leków steroidowych,
• guzy podwzgórza lub przysadki,
• zespół Cushinga,
• niedoczynność tarczycy,
• zaburzenia wrodzone - wady genetyczne, niedorozwój jąder,
• niedożywienie lub wyniszczenie organizmu.

Niski poziom testosteronu u kobiet najczęściej towarzyszy okresowi menopauzy i nie daje żadnych charakterystycznych objawów. W dłuższej perspektywie czasu dochodzi do osłabienia kości, pogorszenia pamięci i większego ryzyka demencji, utraty masy mięśniowej czy zaburzeń pracy mięśnia sercowego.

Z kolei niski testosteron u mężczyzn daje łatwo zauważalne objawy:

• spadek libido i problemy z potencją,
• zmniejszenie objętości jąder,
• zaokrąglenie sylwetki w okolicy bioder i gruczołów piersiowych,
• nadwaga,
• przerzedzenie owłosienia,
• spadek gęstości kości i rozwój osteoporozy.

Nadmiar testosteronu w organizmie

Wysoki poziom testosteronu u mężczyzny najczęściej jest konsekwencją stosowania preparatów z testosteronem używanych głównie przez kulturystów. Konsekwencjami zbyt wysokiego poziomu testosteronu u mężczyzn jest spadek odporności, większe zagrożenie depresją oraz chorobami nowotworowymi. Może pojawić się priapizm, czyli bolesny wzwód oraz nadmierna utrata włosów, a także trądzik oraz zachowania agresywne.

U kobiet wysoki poziom testosteronu może towarzyszyć zespołowi policystycznych jajników lub innym zaburzeniom hormonalnym. Objawy nadmiaru testosteronu u kobiet to hirsutyzm, czyli owłosienie typu męskiego, a także trądzik, zanik płodności, skłonność do tycia, nadmierne wypadanie włosów.