Kortyzol - rola w organizmie, norma, badanie, niedobór, nadmiar

Kortyzol to jeden z najważniejszych hormonów w organizmie człowieka, który reguluje przebieg wielu procesów życiowych. Z racji faktu, iż rola kortyzolu w organizmie jest bardzo wszechstronna, zaś jego działanie - bardzo silne, zarówno niedobór kortyzolu w organizmie, jak i jego nadmiar dają szereg zaburzeń zdrowotnych.

Rola kortyzolu w organizmie

Kortyzol to hormon steroidowy syntetyzowany w komórkach kory nadnerczy. Hormon ten wydzielany jest fizjologicznie w określonym cyklu dobowym - najwyższe stężenie kortyzolu występuje rano, natomiast najniższe - około północy. Wydzielanie hormonu regulowane jest przez przysadkę i hormon adrenokortykotropowy, czyli ACTH. Głównym bodźcem do wydzielania kortyzolu jest stres, wówczas kortyzol ma za zadanie zwiększenie poziomu glukozy we krwi. Kortyzol oddziałuje na kilka aspektów gospodarki węglowodanowej:

• nasila procesy glukoneogenezy w wątrobie,
• uwalnia z mięśni aminokwasy, stanowiące substraty w procesie syntezy glukozy,
• zmniejsza wychwyt glukozy przez tkanki obwodowe i spowalnia proces glikolizy.

Kortyzol wpływa ponadto na metabolizm tłuszczów, nasilając procesy lipolizy i uwolnienia kwasów tłuszczowych do krwi. Zaś wpływ na przemiany białkowe sprowadza się do działania antyanabolicznego. Oznacza to, że kortyzol hamuje syntezę białek z aminokwasów. Ponadto kortyzol działa przeciwzapalnie, a także reguluje gospodarkę wodno - elektrolitową organizmu. Kortyzol nasila filtrację nerkową, wzmagając diurezę i sprzyjając wchłanianiu zwrotnemu sodu z jednoczesnym nasilonym wydalaniem potasu.

Ponadto kortyzol wpływa na homeostazę wapniowo - fosforanową, ograniczając wchłanianie tych pierwiastków z przewodu pokarmowego oraz ich usuwanie wraz z moczem. Ponadto kortyzol może osłabiać kości, spowalniając dojrzewanie osteoblastów, czyli komórek kościotwórczych. Wpływ kortyzolu na układ sercowo - naczyniowy sprowadza się do zwiększenia siły skurczu mięśni i wzrostu napięcia ścian naczyń krwionośnych.

Norma kortyzolu i badanie poziomu kortyzolu we krwi

Norma kortyzolu we krwi w szczycie jego wydzielania to około 138 do 690 nmol/l, czyli 5 do 25 µg/dl. Wieczorem poziom hormonu jest o połowę niższy. W celu oznaczenia poziomu kortyzolu pobierana jest na czczo próbka krwi żylnej. Niekiedy wykonywany jest profil dobowy kortyzolu - wtedy badanie wykonuje się na czczo (około 8 rano), a następnie o godzinie 16 i o północy. Rzadziej kortyzol oznaczany jest w ślinie bądź dobowej zbiórce moczu.  Niekiedy w celu zdiagnozowania przyczyn niewłaściwego poziomu kortyzolu we krwi badany jest poziom ACTH we krwi, a także wykonywany jest test z deksametazonem.

Nadmiar kortyzolu we krwi - hiperkortyzolemia

Wysoki poziom kortyzolu we krwi określany jest mianem hiperkortyzolemii i najczęściej wynika z przewlekłego działania stresu. Inne przyczyny nadmiaru kortyzolu we krwi to:

• guzy nowotworowe produkujące ACTH (zwłaszcza rak płuca czy rak tarczycy),
• guz nadnerczy produkujący ACTH,
• gruczolaki przysadki,
• długotrwałe leczenie kortykosteroidami,
• intensywny wysiłek fizyczny.

Zespół objawów związanych ze zbyt wysokim poziomem kortyzolu we krwi określany jest mianem zespołu Cushinga.

Symptomy hiperkortyzolemii są bardzo charakterystyczne i obejmują:

• otyłość typy centralnego, z tkanką tłuszczową skumulowaną w okolicy brzucha, na twarzy oraz karku, jednocześnie kończyny są bardzo szczupłe, co wynika ze stopniowego zaniku mięśni,
• cienka skóra z bardzo widocznymi rozstępami barwy ciemnoróżowej,
• nadciśnienie,
• chroniczne zmęczenie,
• zaburzenia odporności i zwiększona zapadalność na infekcje,
• osteoporoza i częste złamania kości,
• zaburzenia nastroju, stany depresyjne,
• zaburzenia miesiączkowania u kobiet,
• spadek libido i zaburzenia płodności,
• obrzęki.

Niedobór kortyzolu we krwi - hipokortyzolemia

Zbyt niski poziom kortyzolu we krwi określany jest mianem hipokortyzolemii. Kortyzol poniżej normy najczęściej występuje w przebiegu choroby Addisona, czyli niedoczynności kory nadnerczy. Choroba ta wywołana może być procesami autoimmunologicznymi, a także infekcjami, zwłaszcza gruźlicą.

Objawy niskiego kortyzolu we krwi to:

• osłabienie i omdlenia,
• niski poziom glukozy we krwi,
• niskie ciśnienie krwi,
• biegunki,
• zwiększona podatność na stres.